Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong đổi mới đối ngoại

Đất nước Việt Nam có vị trí địa lý chiến lược, lưng dựa vào lục địa châu Á, mặt hướng ra Biển Đông và Thái Bình Dương mênh mông. Là ngã ba, ngã tư của các nền văn minh lớn, của những con đường giao thương trọng yếu của nhân loại, dân tộc ta sớm có quan hệ với các nước, bạn bè không ít, kẻ nhòm ngó cũng nhiều. Chính vì lẽ đó, trong suốt cuộc trường chinh dựng nước và giữ nước của dân tộc, đường lối, chính sách đối ngoại luôn đóng vai trò quan trọng cả trong thời chiến cũng như thời bình, nhiều khi có tác động trực tiếp tới thịnh suy, tồn vong của dân tộc. Bước sang kỷ nguyên toàn cầu hóa, khi sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia ngày càng chặt chẽ, quan hệ quốc tế ngày càng đan xen phức tạp, vừa hợp tác vừa đấu tranh, vai trò của ngoại giao càng trở nên quan trọng hơn. Cũng như nhiều quốc gia khác, cùng với việc tăng cường nội lực, Việt Nam luôn luôn chủ động mở rộng quan hệ đối ngoại. Trong nhiệm vụ chung đó, nhất là trong thời kỳ đổi mới, ngoại giao Việt Nam đứng trước yêu cầu phải tìm tòi sáng tạo, đổi mới tư duy, góp phần cùng với các mặt trận khác dưới sự lãnh đạo của Đảng đưa đất nước ra khỏi tình trạng bị bao vây cô lập, mở rộng và từng bước đưa quan hệ với các đối tác đi vào chiều sâu với hiệu quả hợp tác ngày càng cao, tạo dựng môi trường hòa bình và điều kiện thuận lợi nhất cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam ở khu vực và trên thế giới.

Để làm tốt nhiệm vụ quan trọng đó, Ngoại giao Việt Nam trong thời kỳ đổi mới đã kế thừa tinh hoa ngoại giao của cha ông ta được đúc kết qua suốt chiều dài hàng ngàn năm lịch sử. Đó là khát vọng và lòng yêu chuộng hòa bình, là tư tưởng hòa hiếu, là triết lý “đem đại nghĩa thắng hung tàn, lấy chí nhân thay cường bạo”. Đó cũng là ý chí sắt đá bảo vệ độc lập, chủ quyền thiêng liêng được khẳng định từ bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc: “Nam quốc sơn hà Nam đế cư”.

Trong kho tàng tinh hoa ngoại giao ấy của dân tộc, sáng lấp lánh tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh, một hệ giá trị phong phú và sâu sắc, bao hàm nhiều bài học quý giá đối với công tác đối ngoại. Ngoại giao Việt Nam thời kỳ đổi mới đã kế thừa và vận dụng nhuần nhuyễn phong cách, bản sắc và những giá trị bền vững của tư tưởng ngoại giao của Bác. Một trong những bài học giá trị nhất mà Người để lại cho ngoại giao Việt Nam và được áp dụng linh hoạt, hiệu quả trong thời kỳ đổi mới chính là “dĩ bất biến ứng vạn biến”.

Sáu từ ngắn gọn này là bài học nằm lòng trong công tác đối ngoại từ khi Bác dặn dò Bộ trưởng Nội vụ Huỳnh Thúc Kháng trước khi Người đi Pháp tháng 5-1946. Ngắn gọn, nhưng không đơn giản bởi việc vận dụng bài học này trong sự biến chuyển “muôn hình vạn trạng” của thời cuộc đòi hỏi sự khôn khéo và tầm nhìn sâu rộng. Câu này hiểu theo nghĩa đen là lấy cái không đổi (bất biến) để ứng phó với muôn vàn thay đổi (vạn biến). Cái bất biến, cái không thay đổi trong đối ngoại là nguyên tắc, là phương châm, là kim chỉ nam bất di bất dịch. Yếu tố bất biến xuyên suốt chiều dài lịch sử Việt Nam là lợi ích quốc gia dân tộc, mà độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, sức mạnh và vị thế quốc gia chính là những nội hàm quan trọng nhất. Bác đã nhấn mạnh: “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”. Ngay từ khi thành lập, Đảng ta đã ý thức sâu sắc, tiếp thu triệt để nguyên tắc này, đồng thời có sự phát triển đặc biệt quan trọng: độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Không đối lập mà luôn luôn phải song hành với cái bất biến của nguyên tắc đối ngoại, là cái vạn biến của cách ứng phó tài tình, khéo léo, linh hoạt trước mọi tình huống có thể xảy ra, như ông cha ta hay nói “tùy cơ ứng biến”. Hay nói cách khác, như trong quân sự thì trước một mục tiêu phải có nhiều phương án tấn công, hay như trong toán học thì một bài toán khó phải có nhiều cách giải. Nghĩa là chỉ xác định được nguyên tắc bất biến không thôi chưa đủ, mà còn phải biết vận dụng sáng tạo và nắm bắt thời cơ để có nhiều cách ứng phó kịp thời trước thiên biến vạn hóa của tình hình. Nhìn lại những bước phát triển của công tác đối ngoại hơn 20 năm qua, có thể thấy đó là một quá trình đổi mới không ngừng, là sự bổ sung liên tục giữa lý luận và thực tiễn, là sự tham chiếu chặt chẽ giữa tính bất biến của mục tiêu chiến lược và sự linh hoạt trong thực thi sách lược.

Định hình chính sách, phá bao vây cấm vận

Trước thềm đổi mới, có thể nói đất nước ta rơi vào giai đoạn khó khăn nhất kể từ khi Tổ quốc thống nhất: khủng hoảng kinh tế – xã hội trầm trọng và kéo dài; các thế lực thù địch không ngừng chống phá; đất nước bị bao vây cấm vận. Ba mươi năm kháng chiến trường kỳ và gian nan, Đảng và Bác đã xác định mục tiêu rất rõ ràng: “Dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải giành cho được độc lập”. Khi độc lập đã ở trong tay, non sông đã thu về một mối, Đảng ta, với tầm nhìn chiến lược, lại xác định rõ con đường phải đi tiếp của cách mạng Việt Nam: độc lập dân tộc gắn liền với xây dựng chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn quốc. Nhưng vào những thời điểm chuyển tiếp của lịch sử, đất nước nào, dân tộc nào cũng phải đối diện với những khó khăn, thử thách nhất định. Từ thời chiến chuyển sang thời bình, Việt Nam cũng không tránh khỏi những khó khăn, thách thức trong lựa chọn các biện pháp, bước đi để đạt mục tiêu cuối cùng. Chính ở thời điểm nhạy cảm và cam go này, Đảng đã vận dụng sáng tạo triết lý “dĩ bất biến ứng vạn biến” của Bác để trên cơ sở cái bất biến là lợi ích quốc gia dân tộc, đã tìm tòi, thử nghiệm và cuối cùng có những quyết sách sáng tạo để đưa dân tộc Việt Nam vươn nhanh hơn, vững chắc hơn trên con đường tiến tới “sánh vai với các cường quốc năm châu” như Bác hằng mong ước. Kết tinh của những quyết sách đó là công cuộc đổi mới – một từ thuần Việt nhưng ngày nay đã trở nên phổ biến và đi vào nhiều ngôn ngữ phổ thông của thế giới.

Trong công cuộc đổi mới toàn diện này, đổi mới đối ngoại là một bộ phận hữu cơ không thể tách rời. Đây là một quá trình đổi mới mang tính tất yếu khách quan, xuất phát từ yêu cầu của nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới, phù hợp với thời cuộc, với tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Tháng 12-1986, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng đã chính thức đặt cơ sở cho đổi mới tư duy và chính sách đối ngoại khi khẳng định chúng ta cần “ra sức kết hợp sức mạnh của dân tộc với sức mạnh của thời đại”. Đây là tiền đề quan trọng cho sự đổi mới nhận thức, quan điểm về việc giải quyết những vấn đề tranh chấp, phá vỡ thế bao vây cấm vận, cải thiện quan hệ với các nước láng giềng, các nước lớn trong những năm tiếp theo.

Trên tinh thần ấy, Nghị quyết Trung ương 13 khóa VI năm 1988 đã xác định nhiệm vụ đối ngoại trong tình hình mới là “giữ vững hòa bình, phát triển kinh tế”, nhấn mạnh chính sách “thêm bạn bớt thù”, đa dạng hoá quan hệ trên nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, hợp tác cùng có lợi. Nghị quyết phản ánh một cách nhìn thực tiễn và toàn diện hơn của Đảng ta về tình hình thế giới và khu vực, về sự vận động của các xu thế lớn trong quan hệ quốc tế; đồng thời Nghị quyết cũng chỉ rõ: muốn giữ vững độc lập chủ quyền, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội, nhất thiết phải có sự ổn định về chính trị, phát triển về kinh tế, và rộng mở về quan hệ quốc tế. Là nghị quyết riêng đầu tiên của Bộ Chính trị về đối ngoại, Nghị quyết 13 đánh dấu bước phát triển quan trọng trong quá trình đổi mới tư duy đối ngoại của Đảng ta. Thực hiện những tư tưởng chỉ đạo của Nghị quyết 13, chúng ta đã dần dần tháo gỡ những trở ngại để từng bước khôi phục và bình thường hóa quan hệ với các nước láng giềng, khu vực, các nước lớn và các trung tâm chính trị trên thế giới. Có thể nói, những bước đi chủ động trong giai đoạn này đều xuất phát từ việc đặt lợi ích quốc gia dân tộc lên trên hết trong hoạch định chính sách đối ngoại. Đây là một trong những bài học quý giá nhất của ngoại giao Việt Nam thời kỳ đổi mới.

Bên cạnh việc đặt lợi ích quốc gia, dân tộc làm cơ sở quan trọng hàng đầu cho hoạch định chính sách, còn phải kể đến một nhân tố bất biến thứ hai không kém phần quan trọng là niềm tin vững chắc vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Sự sụp đổ của mô hình kinh tế tập trung bao cấp tại Liên Xô và Đông Âu, dẫn đến sự tan rã của chế độ xã hội chủ nghĩa ở các nước này không những làm chúng ta mất đi chỗ dựa quan trọng về chính trị và kinh tế, mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến tư tưởng, tình cảm trong nội bộ Đảng và nhân dân ta. Chính trong bối cảnh đó, những tư tưởng của đổi mới và thành quả của nó đem lại đã củng cố thêm niềm tin vững chắc của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, vào chế độ xã hội chủ nghĩa; tạo động lực thúc đẩy chúng ta tiếp tục đổi mới sâu rộng hơn, mạnh dạn hơn trong những năm sau đó.

Đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại

Trong 5 năm đầu đổi mới (1986-1991), chúng ta đã đạt được những thành tựu bước đầu quan trọng: nguồn lương thực được bảo đảm; lạm phát được kiềm chế; cơ chế kinh tế mới bước đầu hình thành; sức sản xuất được phát huy khơi dậy tiềm năng và sức sáng tạo của nhân dân. Tuy nhiên, hậu quả của khủng hoảng còn nặng nề; đời sống nhân dân vẫn còn nhiều khó khăn; dư chấn từ sự tan rã của hệ thống xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu còn mạnh. Các thế lực thù địch lợi dụng sự thoái trào của chủ nghĩa xã hội ra sức tìm cách tuyên truyền, xuyên tạc, chống phá Đảng và Nhà nước ta.

Trên thế giới, Chiến tranh lạnh kết thúc và sự bùng nổ mạnh mẽ của cách mạng khoa học và công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin đã tác động sâu rộng đến cục diện quốc tế và khu vực. Hòa bình, hợp tác cùng phát triển tiếp tục trở thành xu thế lớn trong quan hệ quốc tế. Điều chỉnh chính sách để thích ứng với hoàn cảnh mới trở thành yêu cầu cấp thiết đối với mọi quốc gia và Việt Nam cũng không là ngoại lệ.

Trước tình hình ấy, tháng 6-1991, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VII đã thông qua Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Cương lĩnh năm 1991), khẳng định Việt Nam sẽ “phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa”. Sáu mươi mốt năm trước đó, Bác đã nhấn mạnh trong Chính cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt của Đảng: cách mạng cần dung nạp mọi giai tầng xã hội, nhưng vẫn phải bảo đảm tuyệt đối lợi ích vô sản. Cương lĩnh năm 1991 chính là sản phẩm của sự linh hoạt và sáng tạo của Đảng trong hoàn cảnh mới, trong khi đặt lợi ích quốc gia, dân tộc lên hàng đầu, thực thi những bước đi phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của đất nước và những biến động của tình hình thế giới, khu vực.

Sự phát triển quan trọng này của chính sách đối nội tại Đại hội VII là tiền đề vững chắc cho đổi mới mạnh mẽ của chính sách đối ngoại. Nếu như ở Đại hội VI, đổi mới đối ngoại mới ở những bước đi ban đầu thì đến Đại hội VII, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ đối ngoại chính thức trở thành nội dung có tầm quan trọng chiến lược và không ngừng được hoàn thiện trong những giai đoạn tiếp theo. Việc Đại hội VII khẳng định “Việt Nam muốn là bạn của tất cả các nước trong cộng đồng thế giới, phấn đấu vì hoà bình, độc lập và phát triển” là bước chuyển cơ bản, mở ra một chương mới trong quan hệ đối ngoại của đất nước ta. Tiếp đó, Hội nghị Trung ương 3 khóa VII (6-1992) khẳng định tư tưởng chỉ đạo chính sách đối ngoại là “giữ vững nguyên tắc vì độc lập, thống nhất và chủ nghĩa xã hội, đồng thời phải rất sáng tạo, năng động, linh hoạt phù hợp với vị trí và hoàn cảnh của nước ta, cũng như diễn biến của tình hình thế giới, khu vực, phù hợp với từng đối tượng ta có thể quan hệ”. Một lần nữa, nguyên tắc “dĩ bất biến ứng vạn biến” đã được vận dụng để hình thành nên chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta. Đa phương hóa là sẵn sàng quan hệ với nhiều đối tác; đa dạng hóa là sẵn sàng quan hệ ở nhiều lĩnh vực, dưới nhiều hình thức, trên nhiều cấp độ. Bởi vậy, có thể nói đa phương hóa, đa dạng hóa là một trong những biện pháp hữu hiệu của chính sách đối ngoại của Đảng, Nhà nước ta để ứng phó với tình hình mới phức tạp và đầy biến động kể từ khi Chiến tranh lạnh kết thúc. Ba thành công lớn của ngoại giao năm 1995 – Việt Nam gia nhập ASEAN, ký Hiệp định khung hợp tác với EU và bình thường hoá quan hệ với Hoa Kỳ – là những kết quả trực tiếp của đường lối đối ngoại đa dạng hóa, đa phương hóa, đánh dấu một bước phát triển quan trọng của quan hệ quốc tế của nước ta thời kỳ đổi mới.

Chính sách đa phương hóa, đa dạng hóa xuất phát từ chủ trương nhất quán của Đảng, Nhà nước ta là “Việt Nam muốn là bạn với tất cả các nước”, “phấn đấu vì hoà bình, độc lập và phát triển” của Đại hội VII; nhưng bạn với ai trước, ai sau, ai thân, ai sơ đòi hỏi sự linh hoạt và nhạy bén; đa phương hóa, đa dạng hóa không có nghĩa là vội vàng mở rộng hết quan hệ đối ngoại; mà thực hiện từng bước, lựa chọn từng đối tác, xác định từng hình thức quan hệ phù hợp; và chúng ta đã triển khai chính sách này rất hiệu quả, linh hoạt. Chúng ta không chỉ coi trọng tăng cường quan hệ với các nước láng giềng, các nước lớn, các nước khu vực châu Á – Thái Bình Dương, các nước bạn bè truyền thống, mà còn mở rộng quan hệ với các nước châu Phi, Trung Đông, Mỹ Latinh, các nước công nghiệp phát triển ở châu Âu. Chúng ta không chỉ mở rộng quan hệ ngoại giao Nhà nước, mà còn tăng cường, củng cố quan hệ với các Đảng Cộng sản, công nhân, cánh tả, các đảng cầm quyền, các phong trào độc lập dân tộc, tiến bộ trên thế giới; phát huy sức mạnh tổng thể của ngoại giao Nhà nước, đối ngoại Đảng, đối ngoại Quốc hội và ngoại giao nhân dân trong việc thực hiện những mục tiêu và nhiệm vụ đối ngoại mà Đảng đã đề ra.

Trong giai đoạn này, nội hàm “đa dạng hoá, đa phương hóa” không ngừng được làm rõ và mở rộng. Chúng ta không chỉ thiết lập và mở rộng quan hệ với các quốc gia, vùng lãnh thổ, mà với cả các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ, các tập đoàn đa quốc gia; kết hợp chặt chẽ giữa ngoại giao song phương và đa phương, tích cực tham gia vào các cơ chế hợp tác quốc tế và khu vực, thể hiện vai trò của một thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế.

Quan hệ quốc tế ngày càng rộng mở phải đi đôi với thực chất và hiệu quả. Chính vì lẽ đó, Đại hội Đảng lần thứ X (4-2006) đề ra nhiệm vụ quan trọng của công tác đối ngoại là “đưa các quan hệ quốc tế đã được thiết lập vào chiều sâu, ổn định, bền vững”. Chính sách đa dạng hoá, đa phương hoá tiếp tục được đẩy mạnh, song phải có trọng tâm, trọng điểm, phải có sự gắn kết lợi ích và tầm nhìn chiến lược dài hạn mới bảo đảm quan hệ phát triển ổn định, bền vững và tạo sự tin cậy lẫn nhau. Theo tinh thần đó, chúng ta đã thiết lập và nâng cấp quan hệ với những đối tác quan trọng như “Đối tác hợp tác chiến lược toàn diện” với Trung Quốc; “Đối tác chiến lược” với Nga, Ấn Độ; “Đối tác chiến lược vì hoà bình và phồn vinh ở châu Á” với Nhật Bản; “Đối tác hợp tác chiến lược” với Hàn Quốc; “Đối tác xây dựng, hữu nghị và hợp tác nhiều mặt trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau, hai bên cùng có lợi” với Hoa Kỳ; “Đối tác toàn diện” với Ốtxtrâylia, Niu Dilân; “Quan hệ hữu nghị truyền thống, hợp tác toàn diện và tin cậy cho thế kỷ XXI” với Pháp; “Đối tác vì sự phát triển bền vững” với Đức; “Đối tác vì phát triển” với Anh; “Đối tác chiến lược hướng tới tương lai” với Tây Ban Nha… Đây là cơ sở tạo điều kiện thuận lợi cho quan hệ giữa ta và các nước ngày càng đi vào chiều sâu, hiệu quả, thực chất. Đồng thời, chúng ta không ngừng vun đắp “Quan hệ truyền thống, đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện” với Lào, “Quan hệ láng giềng tốt đẹp, hữu nghị truyền thống, hợp tác toàn diện, bền vững lâu dài” với Campuchia, và “Quan hệ đoàn kết, ủng hộ và hợp tác toàn diện anh em” với Cuba.

Chủ động hội nhập khu vực và thế giới

Sau mười năm đổi mới toàn diện (1986-1996), thế và lực của đất nước đã vững mạnh hơn đáng kể. Ổn định chính trị – xã hội được giữ vững, kinh tế được khôi phục và từng bước phát triển vững chắc, quan hệ quốc tế được mở rộng, vị thế quốc tế được nâng cao, khả năng giữ vững độc lập tự chủ và hội nhập quốc tế được tăng cường. Tuy nhiên, đây cũng là giai đoạn phát sinh nhiều khó khăn, thách thức mới. Toàn cầu hóa trở thành xu thế khách quan với những tác động tích cực nhưng cũng kèm theo những tác động tiêu cực, hợp tác và đấu tranh luôn đan xen trong quan hệ quốc tế; nhưng không một quốc gia nào có thể đứng ngoài xu thế này. Kinh tế trở thành nhân tố quyết định sức mạnh tổng hợp của mỗi quốc gia và đóng vai trò quan trọng trong quan hệ quốc tế. Cạnh tranh về thị trường và vốn đầu tư ngày càng quyết liệt, đặt đất nước ta trước nguy cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế so với các quốc gia trong khu vực. Hàng loạt vấn đề an ninh phi truyền thống nảy sinh. Thay đổi chính sách của các nước lớn và biến động của tình hình buộc chúng ta phải tỉnh táo trong dự báo và kịp thời trong điều chỉnh chính sách để thích nghi với hoàn cảnh mới.

Nhận thức rõ xu thế tất yếu của thời đại, khi tiền đề chính trị đã sẵn sàng, Đảng ta đã hướng trọng tâm đối ngoại sang hội nhập kinh tế quốc tế nhằm đẩy mạnh kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho phát triển kinh tế – xã hội, công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước. Xác định hội nhập là lộ trình tất yếu của phát triển, nhưng Đảng cũng ý thức rất rõ về những thách thức của hội nhập. Mở cửa càng rộng, hội nhập càng sâu thì sự ràng buộc về chính trị, phụ thuộc về kinh tế, giao lưu về văn hóa càng lớn; tiềm ẩn nhiều mối đe dọa phức tạp và toàn diện. Từ năm 1992, Hội nghị Trung ương 3 khóa VII đã khẳng định đa phương hóa, đa dạng hóa phải đi đôi với “giữ vững độc lập tự chủ, tự lực tự cường”. Hội nghị Trung ương 4 khóa VIII năm 1997 xác định rõ hơn hội nhập quốc tế phải trên cơ sở “nâng cao ý chí tự lực tự cường, giữ vững bản sắc dân tộc”: hội nhập nhưng phải tự chủ về chính trị, tự cường về kinh tế, an ninh, quốc phòng và giữ vững bản sắc về văn hóa; hội nhập phải dựa trên cơ sở nội lực, kết hợp nội lực với ngoại lực, trong đó nội lực có vai trò quyết định.

Đảng ta đã nâng tầm chính sách của Việt Nam từ “muốn là bạn” lên thành “sẵn sàng là bạn, là đối tác tin cậy của các nước trong cộng đồng quốc tế, phấn đấu vì hoà bình, độc lập và phát triển”6. Thực ra, sự đổi mới chính sách đối ngoại của Đảng là sự vận dụng sáng tạo tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh: Việt Nam “sẵn sàng làm bạn với tất cả mọi nước dân chủ và không gây thù oán với một ai”. Trong khi thái độ “sẵn sàng” thể hiện cách tiếp cận chủ động hơn trong quan hệ đối ngoại, khái niệm “đối tác tin cậy” phản ánh sự thay đổi chiến lược trong tư duy đối ngoại, xuất phát từ nhận định sáng suốt và chính xác của Đảng rằng xu hướng hợp tác đang ngày càng chiếm ưu thế trong quan hệ quốc tế.

Bước sang giai đoạn đẩy mạnh hội nhập, khi mỗi biến động dù là nhỏ nhất của tình hình cũng tác động đến lợi ích quốc gia, dân tộc, Đảng ta đã có những điều chỉnh hết sức kịp thời. Tháng 11-2001, Bộ Chính trị đã ra nghị quyết riêng về hội nhập kinh tế quốc tế, xác định đây là sự nghiệp của toàn dân, là quá trình vừa hợp tác vừa đấu tranh và cạnh tranh, có nhiều cơ hội và không ít thách thức. Theo đó, chúng ta đã tỉnh táo, linh hoạt trong việc xử lý tính hai mặt của hội nhập và kết hợp chặt chẽ giữa hội nhập với yêu cầu giữ vững an ninh quốc phòng, thông qua hội nhập để tăng cường sức mạnh tổng hợp, củng cố chủ quyền và an ninh đất nước. Những diễn biến phức tạp của thế giới sau sự kiện 11-9 đặt ra cho nước ta những thách thức mới về an ninh và phát triển. Để ứng phó với những chuyển biến mới của tình hình, Hội nghị Trung ương 8 khóa IX (2003) đã ra Nghị quyết về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, trong đó đánh giá toàn diện và sâu sắc tình hình khu vực và thế giới, chỉ ra những bài học kinh nghiệm về đối ngoại, và nhấn mạnh kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, lấy việc giữ vững môi trường hòa bình và ổn định để phát triển kinh tế – xã hội là lợi ích cao nhất của đất nước. Nghị quyết đã đề ra phương châm xử lý linh hoạt giữa đối tác và đối tượng: trong mỗi đối tượng vẫn có thể có mặt cần tranh thủ, hợp tác; trong một số đối tác có thể có mặt khác biệt, mâu thuẫn với lợi ích của ta. Nghị quyết này đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong tư duy, nhận thức của Đảng về tính đa dạng và sự đan xen giữa hợp tác và đấu tranh trong quan hệ quốc tế.

Cùng với việc đẩy mạnh hội nhập quốc tế, đặc biệt là trên lĩnh vực kinh tế, chúng ta đã chủ động kết hợp hài hòa giữa ngoại giao song phương và đa phương, đồng thời duy trì được sự kiểm soát lộ trình hội nhập của đất nước, nhằm tranh thủ tối đa ngoại lực để phát huy nội lực. Ngoại giao kinh tế được triển khai mạnh mẽ và giành được nhiều thành tựu quan trọng. Đến nay chúng ta đã có quan hệ thương mại với trên 220 quốc gia và vùng lãnh thổ, ký kết được nhiều hiệp định thương mại/đầu tư song phương. Thế giới ngày nay biết đến Việt Nam không chỉ là một dân tộc anh hùng, mà còn là đất nước giàu tiềm năng về kinh tế, thương mại, đầu tư; là thành viên tích cực và trách nhiệm của các tổ chức quốc tế như Liên hợp quốc (Uỷ viên không thường trực Hội đồng Bảo an khóa 2008-2009), Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Diễn đàn hợp tác Á – Âu (ASEM), Diễn đàn hợp tác châu Á – Thái Bình Dương (APEC)…

Triển khai một nền ngoại giao toàn diện trong tình hình mới

Hơn 20 năm đổi mới và hội nhập quốc tế đã tạo nền tảng vững chắc về chính trị, kinh tế, xã hội để chúng ta tiếp tục vững bước trên con đường xây dựng đất nước, hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Trong thời gian tới, tình hình thế giới tiếp tục thay đổi sâu sắc và khó lường; nhiều cơ hội đang mở ra cho nước ta, đồng thời khó khăn và thách thức cũng rất lớn. Mục tiêu phát triển đất nước đòi hỏi chúng ta phải tiếp tục tìm tòi sáng tạo và đổi mới tư duy đối ngoại, rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu từ hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, 80 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng và hơn 20 năm đổi mới, đề ra chiến lược, sách lược đúng đắn, phát huy hiệu quả vai trò của ngoại giao trong thời bình, đóng góp vào công cuộc xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước. Để không ngừng nâng cao sức mạnh tổng hợp của đất nước, chúng ta cần triển khai mạnh mẽ một nền ngoại giao toàn diện dưới sự lãnh đạo thống nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam. Chúng ta cần triển khai đồng bộ và kết hợp chặt chẽ hoạt động đối ngoại trên các lĩnh vực, mà trọng tâm là ngoại giao chính trị, ngoại giao kinh tế, ngoại giao văn hoá, công tác người Việt Nam ở nước ngoài và bảo hộ công dân; thông qua các kênh đối ngoại Đảng, Nhà nước, Quốc hội và đối ngoại nhân dân. Ngoại giao toàn diện trong tình hình mới thực chất là sự tiếp nối chính sách đa dạng hoá, đa phương hoá với sự tham gia tích cực của các bộ, ngành, địa phương, các cơ quan của Đảng, Quốc hội, các tổ chức đoàn thể quần chúng, các doanh nghiệp, tạo nên bức tranh sinh động, đa dạng của ngoại giao Việt Nam thời kỳ đổi mới.

*
* *

Tám mươi năm đất nước ta có Đảng và hơn 20 năm đổi mới không phải là dài so với lịch sử Việt Nam, nhưng là quãng thời gian chứng kiến những trang sử hào hùng của dân tộc, chứng kiến con thuyền cách mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Hơn 20 năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã luôn bám sát và vận dụng linh hoạt tư tưởng Hồ Chí Minh vào công cuộc đổi mới nói chung và đổi mới tư duy đối ngoại nói riêng. Từ những thay đổi nhận thức thời kỳ đầu đổi mới tới chính sách đa phương hóa, đa dạng hóa và hội nhập kinh tế quốc tế là cả một chặng đường dài đầy khó khăn, thử thách. Nhưng ở bất kỳ thời điểm nào, nhìn vào quá trình đổi mới và những thành tựu của đối ngoại Việt Nam, chúng ta luôn thấy tầm ảnh hưởng sâu sắc mang tính chiến lược của triết lý được Bác đã chỉ ra. Lợi ích quốc gia dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội đã là ngọn hải đăng soi đường giúp Đảng ta đưa đất nước ra khỏi khó khăn, thử thách và vững bước đi lên. Đổi mới đã đáp ứng yêu cầu phát triển cấp bách, lâu dài của đất nước và nguyện vọng tha thiết của nhân dân, được cộng đồng quốc tế hoan nghênh, phù hợp với xu thế của thời đại. Việc bạn bè quốc tế không dịch ra bản ngữ mà gọi trực tiếp “Đổi mới” khẳng định một điều: Đổi mới đã đi vào từ vựng thế giới với tư cách một thắng lợi của dân tộc Việt Nam trên mặt trận xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nếu như cách đây hơn 20 năm, nhiều người trên thế giới chỉ biết đến Việt Nam như là một “cuộc chiến tranh”, thì ngày nay toàn thế giới đã biết đến Việt Nam như một đất nước, một dân tộc anh hùng trong đấu tranh giành độc lập dân tộc và năng động trong xây dựng đất nước, một mô hình phát triển thành công, một nền văn hóa đậm đà bản sắc, một thành viên tích cực, có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế. Trong thắng lợi ấy, không thể không kể đến những đóng góp của mặt trận đối ngoại. Càng tự hào, chúng ta càng thấm thía hơn những giáo huấn của Bác về công tác ngoại giao, luôn khắc sâu trong tim và kiên trì, sáng tạo vận dụng tư tưởng của Người, nhất là trong bối cảnh tình hình thế giới còn diễn biến phức tạp, đặt ra nhiều thách thức mới với an ninh và phát triển của đất nước.

—————–
PHẠM GIA KHIÊM
Uỷ viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao.